بررسی میزان شناخت و سطح آگاهی مجریان از طرح های مرتعداری

مقدمه: طبق آمار سازمان خوار و بار جهانی (fao) وسعت مراتع دنیا به بیش از 133/2 میلیارد هکتار می رسد. وسعت مراتع ایران نیز بر اساس مطالعات انجام شده توسط دفتر فنی مهندسی سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور در سال 1383 در حدود 1/86 میلیون هکتار برآورد شده است بدین ترتیب مراتع به عنوان گسترده ترین محیط زیست کره زمین محسوب شده و به علت نقشی که در حفظ آب و خاک، تولید اکسیژن، کاهش آلاینده ها، تولید محصولات صنعتی و دارویی و تعادل زیست بوم ها دارند از عوامل پایه در فرایند توسعه پایدار به شمار می روند، اما متاسفانه در دهه های اخیر شاهد روند تخریب مراتع در سطح کشور بوده ایم که یکی از علل آن را می توان تغییرات مدیریتی و نحوه مدیریت مراتع در ایران دانست. تحقیق حاضر درصدد پاسخگویی به سوالات زیر خواهد بود: 1- آیا مجریان طرح های مرتعداری نسبت به این طرح ها آگاهی لازم را دارا می باشند؟ 2- چه رابطه ای بین میزان آگاهی مجریان و سطح سواد آنها وجود دارد؟ 3- چه رابطه ای بین میزان آگاهی مجریان و آموزش آنها وجود دارد؟ 4- چه رابطه ای بین میزان آگاهی مجریان و میزان موفقیت طرح وجود دارد؟ 5- چه رابطه ای بین میزان آگاهی مجریان و مشارکت آنها در طرح وجود دارد؟ 6- چه رابطه ای بین میزان آگاهی مجریان و نوع مالکیت مرتع وجود دارد؟ در سال های گذشته در خصوص طرح های مرتعداری مطالعاتی به انجام رسیده است که هرکدام از زاویه ای به این مقوله پرداخته اند. در مطالعات انجام شده دیدگاه های متفاوتی در خصوص طرح های مرتعداری عنوان شده است برخی از محققین بر این باورند که طرح های مرتعداری نتوانسته اند تغییرات مثبت و قابل توجهی در شاخص های ارزیابی مرتع ایجاد کنند از جمله این تحقیقات می توان به موارد زیر اشاره کرد. (سرداری، 1378)، (خلیلیان و شمس الدینی، 1380)، آذرنیوند و موسوی نژاد (1380)، خلیلیان و طاهری (1380) همچنین محققین یکی از راه های رفع این مشکلات را مشارکت بهره برداران در طرح دانسته اند و از سویی بنا بر تحقیقات انجام شده افزایش سطح مشارکت با توجه به نیازهای بهره برداران و آموزش و افزایش سطح آگاهی آنان امکان پذیر است. همانطور که مشاهده شد اکثر محققین یکی از راه های رفع مشکلات اجتماعی که عمده ترین مشکلات طرح های مرتعداری هستند را در آموزش و افزایش سطح آگاهی بهره برداران یافته اند، بنابراین باید به این مقوله توجه بیشتری شود. تحقیق حاضر در استان چهارمحال و بختیاری شکل گرفته است و برای جمع آوری اطلاعات و آمار مورد نیاز از بهره برداران مراتع با به کارگیری پرسشنامه در قالب انجام عملیات میدانی صورت گرفته است. به منظور انتخاب مراتع نمونه برای مطالعات صحرایی و بدست آوردن داده ها و اطلاعات لازم جهت تجزیه و تحلیل آماری و دست یابی به اهداف این بررسی فهرست کل طرح های مرتعداری واگذار شده استان به علاوه اسامی مجریان آن طرح ها درخواست گردید و از آنجا که معرف بودن نمونه با قابلیت تعمیم نتایج حاصل از تعداد نمونه ها یکی از مقوله های اساسی و پیچیده کار مطالعات اجتماعی است. برای تعیین حجم نمونه با کمک قواعد روش تعیین اندازه نمونه و با استفاده از فرمول شارپ و کوکران و بر اساس اندازه جمعیت کل (165 = n) حجم نمونه به تعداد 43 نمونه تعین گردید پس از جمع آوری اطلاعات و کد بندی سوالات داده های حاصل از پرسشنامه با استفاده از نرم افزار spss مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند نتایج نشان می دهد که میزان آگاهی از کل طرح پایین بوده است بطوریکه که از مجموع 1161 پاسخ ارائه شده به سوالات تنها 244 پاسخ، کاملاً درست و قابل قبول می باشند و 730 پاسخ که از سوی مجریان ارائه شده پاسخهای اشتباه و نمی دانم بوده است. همچنین میان آموزش و میزان آگاهی مجریان ، میزان موفقیت طرح و میزان آگاهی مجریان، سطوح مشارکت در طرح و میزان آگاهی مجریان، انواع مالکیت و میزان آگاهی مجریان رابطه معنی داری وجود دارد. نتایج حاصله حاکی از آن است که بیشترین فراوانی پاسخگویان در گروه سنی 46 تا 60 سال می باشد و میانگین سنی پاسخگویان به سوالات (مجریان طرح های مرتعداری) 5/59 سال می باشد که می توان گفت جهت انجام امور مربوط به اداره مرتع سن نسبتاً بالایی است و می توان این موضوع را با این نکته که نسل جوان انگیزه کار در عرصه های مرتعی را ندارند و اکثر بهره برداران ما دارای سن بالایی می باشند در انطباق دانست. میزان آگاهی مجریان طرح های مرتعداری از کل طرح در این تحقیق با توجه به نتایج به دست آمده مشخص گردید از مجموع 1161 پاسخ ارائه شده به سوالات توسط مجریان طرح ها، تعداد 155 پاسخ کاملاً درست و تعداد 89 پاسخ قابل قبول بوده اند و از سویی تعداد 372 مورد پاسخ اشتباه و 358 مورد پاسخ نمی دانم به سوالات ارائه شده است همچنین در 187 مورد مجریان تنها اشاره مختصری به پاسخ درست داشته اند که با توجه به پاسخ های فراوان نمی دانم و اشتباه ارائه شده که بیش از 62 درصد پاسخ ها را شامل می شود می توان اینگونه نتیجه گیری کرد که مجریان نسبت به مسایل مربوط به طرح های مرتعداری آگاهی کافی و لازم را دارا نیستند. این استدلال با نتایج جوری (1380) که بیان می دارد دامداران به لحاظ آگاهی و دانش فنی مرتعداری در سطح بسیار پایینی به سر می برند، هم خوانی دارد. همچنین نتایج حاکی از آن است که میان پاسخ های ارائه شده به سوالات رابطه معنی داری بر قرار است و با توجه به اینکه فراوانی پاسخ های اشتباه و نمی دانم بسیار فراتر از فراوانی مورد انتظار می باشند و فراوانی پاسخ های درست و قابل قبول نیز بسیار پایین تر از فراوانی مورد انتظار هستند می توان گفت که سطح آگاهی مجریان پایین تر از سطح مورد انتظار می باشد. که این موضوع با تحقیقات خلیقی و قاسمی (1380) که بیان داشته اند آگاهی دامداران نسبت به مسایل مرتعداری09/2 از 5 می باشد که بیانگر اطلاعات کم در بین دامداران است، هم خوانی دارد. نتیجه گیری با توجه به تمام مسائلی که ذکر گردید یک سوال اساسی در اجرای طرح های مرتعداری این است که مجریان طرح های مرتعداری به چه میزان از این طرح ها آگاهی دارند جهت پاسخ به این سوال میزان آگاهی مجریان از طرحهای مرتعداری و رابطه آگاهی مجریان با مواردی همچون آموزش، مشارکت و مالکیت مورد بررسی قرار گرفت. در خصوص میزان آگاهی مجریان از طرح های مرتعداری باید اذعان کرد که آگاهی مجریان در سطح بسیار پایینی است. خصوصاً در بخش هایی چون قرارداد و مسایل اقتصادی طرح این عدم آگاهی مشهودتر است. تنها در کلیات طرح است که مجریان آگاهی نسبی داشته و با این بخش آشنایی دارند. به نظر می رسد می بایست جهت افزایش سطح آگاهی مجریان از طرح های مرتعداری چاره اندیشی شود، یکی از راههای افزایش سطح آگاهی می تواند بوجود آوردن احساس نیاز به یادگیری در بین مجریان و بهره برداران طرح باشد که این امر می تواند با افزایش نظارت بر اجرای طرح ها و همچنین ایجاد طرح های مرتعداری نمونه در سطح منطقه تحقق یابد.یکی از راههای افزایش آگاهی مجریان نسبت به طرح های مرتعداری برگزاری دوره ها و کلاس های آموزشی _ ترویجی می باشد نتایج این تحقیق نیز بیانگر این مطلب است که مجریانی که در دوره های آموزشی شرکت داشته اند سطح آگاهی بهتری نسبت به سایر مجریان داشته اند بنابراین می طلبد تمامی مجریان و حتی بهره برداران طرح های مرتعداری در این کلاس ها شرکت نمایند اما از این نکته نیز نباید غافل شد که دوره های آموزشی فعلی مشکلات و نواقصی دارد که می بایست مرتفع گردد.